Əliyeva Səmimə Elşad qızı,
Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin II kurs magistrantı,
Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Məhkəməsi
Ünvan: Bakı şəhəri, Əhməd bəy Ağaoğlu küçəsi, 24b
E-mail: [email protected]
Xarici ölkələrdə vergi uçotu və təsərrüfat subyektlərinin vergitutması maliyyə sisteminin mühüm tərkib hissəsidir və əsasən hər bir ölkənin qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. Müxtəlif vergitutma və mühasibat uçotu sistemləri arasında oxşar və fərqli cəhətləri müəyyən etmək üçün mühasibat uçotu təcrübəsi müqayisəli hüquqi təhlilə məruz qalır.
Məsələn, ABŞ, Böyük Britaniya və ya Almaniya kimi bazar iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrdə sahibkarlıq subyektlərinin vergitutması mürəkkəb vergi sistemləri, o cümlədən gəlir vergisi, əlavə dəyər vergisi və s. çox vaxt Beynəlxalq Maliyyə Hesabatları Standartlarına (BMHS) əsaslanır və milli qanunlar və mühasibat standartları ilə ciddi şəkildə tənzimlənir.
Şərqi Avropa ölkələri və bəzi Asiya ölkələri kimi keçid iqtisadiyyatı olan ölkələrdə vergi və mühasibat təcrübələri fərqli ola bilər. Bu ölkələrdə iqtisadi inkişaf və institusional mühitə görə çox vaxt sadələşdirilmiş vergi sistemləri və daha az sərt mühasibat tələbləri mövcuddur.
İndiki mərhələdə sənaye ölkələrində kiçik biznesin artan rolu təsadüfi deyil, tarixin özü və elmi-texniki tərəqqinin inkişafı prosesində yaranan ehtiyaclardan irəli gələn zəruri qanunauyğunluqdur [4]. Kiçik biznesin xüsusiyyətləri (sosial əhəmiyyəti və kütləvi miqyası) sənaye ölkələrində iqtisadi inkişafın uzunmüddətli məqsədlərinə yönəldilmiş və bu sektor daxilində faktiki iqtisadi nisbətlərə bağlı olan vergitutma xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirdi. Müxtəlif ölkələr xüsusi vergi rejimlərindən istifadə edərkən fərqli məqsədlər güdürlər.
Həmçinin, bu cür vergitutma, vergi ödəyicilərinin vergi və hüquqi savadlılığı ilə bağlı şərait vergi idarələri tərəfindən nəzarət və məcburetmə imkanları və hakimiyyət orqanlarının korrupsiya dərəcəsi müxtəlifdir. Bütün bunlar kiçik biznesin vergiyə cəlb edilməsinə yanaşmaların müxtəlifliyini müəyyən edir.
Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətinin vergi tənzimlənməsi sahəsində sənaye ölkələrinin təcrübəsinin öyrənilməsi göstərdi ki, inkişaf etmiş ölkələrdə kiçik müəssisələrin inkişafına təkan verən əsas vergi güzəştlərindən biri ümumi qaydalar çərçivəsində mütərəqqi vergi dərəcələrinin tətbiqidir.
Proqressiv vergi şkalası kiçik firmalara öz formalaşması zamanı minimum gəlir vergisi dərəcələrindən istifadə etməyə imkan verir.
İnkişaf etmiş ölkələrdə kiçik innovativ müəssisələrin inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Azərbaycan Respubilkasında kiçik sahibkarlıq sahəsində aktiv innovasiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə bir sıra obyektiv və subyektiv amillər mane olur. İndiki mərhələdə demək olar ki, bütün inkişaf etmiş sənaye ölkələrində kiçik şirkətlərin innovativ fəaliyyəti üçün vergi güzəştləri sistemi mövcuddur.
Beləliklə, Fransada gəlir vergisindən müvəqqəti azadolma və ya onun qismən azaldılması (“vergi tətili”) mövcuddur ki, bu da yeni yaradılmış kiçik və orta tədqiqat firmalarına şamil edilir [2]. Xüsusilə kiçik və orta biznesin inkişafı üçün uğurlu innovasiya siyasətinin ən parlaq nümunəsini Çin nümayiş etdirir. Texnologiyaların transferi sahəsində yüksək hüquqi dəstək, yeni texnologiyaların inkişafı ilə məşğul olan kiçik müəssisələri mənfəət vergisindən azad edən vergi sistemi, onlara güzəştli kreditləşmə və maliyyə dəstəyi sistemi elmi-texniki potensialdan səmərəli istifadəni təmin etmişdir [3].
İnkişaf etmiş sənaye ölkələrində kiçik sahibkarlıq subyektlərinin vergi güzəştlərinin təmin edilməsi üzrə əsas tədbirlər cədvəldə göstərilmişdir.