Mirzəyev Mirzəağa Əziz oğlu,
İstanbul Aydın Universitetinin Beynəlxalq münasibətlər və terrorizm tədqiqatları magistrantı
E-mail: [email protected]
Giriş
Bütün dünyada belə qəbul edilir ki, sülh, həyat və əmlak təhlükəsizliyi hər bir cəmiyyətin tərəqqisi və inkişafı üçün əsas şərtdir. Bir tərəfdən idarəetmə, demokratikləşmə və davamlı inkişafdakı uğursuzluqlar, digər tərəfdən isə etibarsızlıq və zorakı münaqişələr arasında aydın əlaqə olduğuna dair alimlər arasında konsensus mövcuddur [2, s. 21].
Qərbi Afrika dünyanın ən qeyri-sabit regionlarından biridir. Son onillikdə Liberiya, Sierra Leone, Qvineya, Kot-d’İvuar, Qvineya-Bisau və Seneqal qaçqınların, üsyançıların və silahların məsaməli sərhədləri aşdığı bir-birinə bağlı münaqişələr şəbəkəsinə qarışıb. Nigeriya, Mali və Niger öz vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək imkanlarını zəiflədən daxili münaqişələrlə üzləşib. Burkina Faso, Qambiya, Qvineya və Toqoda demokratikləşmə səyləri uğursuzluğa düçar olub. Bu gün ECOWAS-ı təşkil edən on beş dövlət – Benin, Burkina Faso, Cape Verde, Kot-d’İvuar, Qambiya, Qana, Qvineya, Qvineya Bisau, Liberiya, Niger, Nigeriya, Mali, Seneqal, Sierra Leone və Toqo ən yoxsul ölkələr sırasındadır. Qərbi Afrika həm də Afrika qitəsində çevrilişlərə ən çox meyilli subregiondur: Afrikada müstəqillik əldə etdikdən sonra uğurlu hərbi çevrilişin yarıdan çoxu (təxminən yetmiş beş nəfərdən qırx biri) Qərbi Afrikada baş verib. Son on ildə Liberiya və Sierra Leone uzun sürən vətəndaş müharibələrinə qərq olub; Qvineya-Bisau 1998-ci ildən 1999-cu ilə qədər qısa bir intercein münaqişəsi yaşadı, Casamance separatçıları iyirmi il Seneqal hökuməti ilə döyüşməyə davam etdilər; Mali və Nigerdə Tuareg münaqişəsi alovlanıb; Liberiya və Qvineya bir-birinin ərazilərinə qarşı sərhədyanı reydlərə başladılar və əvvəllər Qərbi Afrikanın ən sabit dövlətlərindən biri olan Kot-d’İvuar 2002-ci ilin sentyabrında vətəndaş qarşıdurmasına məruz qaldı.
Qərbi Afrika dünyanın ən kasıb bölgəsi olaraq qalır. Bu bölgədə yerləşən Nigeriyada, Niger Deltasındakı böhran 2009-cu ilə qədər degenerasiya edildi ki, Niger Deltasındakı yaraqlılara Prezident amnistiyası verildi. Bu məqalədə biz sülh və təhlükəsizlik təhsilinin, xüsusilə Nigeriya kimi münaqişəyə meyilli bir bölgədə davamlı sülh və milli inkişaf üçün vacib amil olduğu qənaətimizi müdafiə edirik. Nigeriyada şiddət müxtəlif formalarında – fiziki, emosional, psixoloji, struktur və mədəni zorakılıqda təzahür edir və hesab edirik ki, bu ölkədə sülh və təhlükəsizlik təhsili sülh və təhlükəsizlik üzrə dominant paradiqmaya meydan oxumalıdır; Nigeriyadakı zorakı vəziyyəti həyata hörmət, azadlıq, ədalət, həmrəylik, tolerantlıq, insan hüquqları və kişilər və qadınlar arasında bərabərlik ilə xarakterizə olunan sülh mədəniyyətinə çevirmək üçün kifayət qədər qəzəbli və şüurlu sülh fəalları hərəkatı yaratmaq zəruridir. Ancaq əvvəlcə sülh, təhlükəsizlik, münaqişə və inkişaf anlayışlarını izah edək.