İsmayılzadə Mənsurə Ənvər qızı,
Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin 2-ci kurs magistrantı
E-mail: [email protected]
Azərbaycan Respublikası (bundan sonra –AR) özünün dövlət suverenliyini yenidən əldə edib beynəlxalq hüququn müstəqil subyektinə çevrildikdən sonra qarşısında qoyduğu ən mühüm prioritetlərindən biri də dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiya etmək olmuşdur. Uzun illər boyu təcrid olunmuş və hüquqi tənzimlənmənin ciddi inzibati-amirlik üsul-idarəsinə əsaslanan sistemində fəaliyyət göstərmiş bir respublikanın tez bir zamanda beynəlxalq iqtisadi sistemə adaptasiya olunması sözlə ifadə olunacaq dərəcədə asan bir məsələ deyildi. Birincisi, ona görə ki, müstəqilliyini yeni bərpa etmiş bir dövlətin istər iqtisadi, istərsə də hüquqi baxımdan beynəlxalq birliyə inteqrasiyası üçün əlverişli bir mühit yox idi; ikincisi, təsərrüfat sistemi ciddi tənəzzül dövrünü yaşayırdı və təbii ki, buna stimul verən əsas səbəblərdən biri ölkə ərazisinin 20 faizinin qonşu Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi, milyonlarla insanın qaçqın və köçkün vəziyyətinə düşməsi, beynəlxalq iqtisadi güclərin yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək ölkəmizə qarşı siyasi-iqtisadi basqılar etməsi mövcud problemlərin tez bir zamanda aradan qaldırılmasına əngəl törədən hallar idi. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, ölkəmizin beynəlxalq iqtisadi sistemə inteqrasiyası istiqamətində əməli addımların atılmasına start verilmiş və bu fəaliyyətin bir aspekti də gömrük işinin tənzimlənməsinə həsr edilmişdir. Tədqiqat işlərində haqlı olaraq vurğulandığı kimi gömrük işinin təşkili, gömrük fəaliyyəti, gömrük siyasəti, prinsip etibarı ilə, dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasının əsaslarından biri olmaqla, eyni zamanda bu sferada meydana çıxan gömrük münasibətlərinin tənzimlənməsi normativ-hüquqi əsaslara söykənməlidir [15, s. 26-27; 10, s.11].
AR dövlətlərarası sistemin, o cümlədən bu sistemin tərkib hissələrindən biri olan beynəlxalq iqtisadi sistemin fəaliyyətdə olan aktoru olmaqla, xarici ticarət-iqtisadi əlaqələr fonunda və bazar iqtisadiyyatı şəraitində malların, xidmətlərin, əmlakın, nəqliyyat vasitələrinin ixrac və idxalına yönəlik gömrük fəaliyyətini həyata keçirir. Bu fəaliyyətin həyata keçirilməsi zamanı məzmun baxımından müəyyən növ iqtisadi xarakterə malik ictimai münasibətlər əmələ gəlir və təbii ki, bu münasibətlərdən biri də hüquqi tənzimlənməyə ehtiyac duyulan və xarakterindən (təşkilati, nəzarət, inzibati) asılı olmayan gömrük münasibətləridir. Gömrük münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsinə həsr edilmiş hüquq ədəbiyyatında fərqli yanaşmalara toxunmayaraq, onu qeyd edə bilərik ki, bu münasibətlər spesifik hüquqi tənzimlənmə xüsusiyyətinə malikdir və buna stimul verən meyar isə, həmin münasibətlərin “transsərhəd” xarakterə malik olması ilə bağlıdır – (ayırma mənimdir –M.İ.) Yəni gömrük münasibətlərinin hüquqi tənzimlənməsi bütün hallarda dövlətdaxili və beynəlxalq hüquq normalarının qarşılıqlı münasibəti və qarşılıqlı fəaliyyəti nəzərə alınmadan mümkün deyil.