Əhmədov Ayxan Şakir oğlu,
Bakı Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsinin II kurs magistrantı
E-mail: [email protected]
Muzdluların işə götürülməsinə, istifadəsinə, maliyyələşdirilməsinə və təliminə qarşı 1989-cu il tarixli Beynəlxalq Konvensiyada (bundan sonra Konvensiya) muzdlu hərbçi anlayışı (Maddə 1) iki hissədən ibarətdir: Maddə 1(1) və 1(2). Maddə 1(1) beynəlxalq silahlı münaqişələrə aiddir və mahiyyətcə 1949-cu il Cenevrə Konvensiyalarına 1977-ci il Əlavə I Protokolunun əvvəllər təsvir edilmiş 47-ci maddəsini təkrarlayır. Maddə 1(2) insanların “hökuməti devirmək və ya dövlətin konstitusiya quruluşunu başqa şəkildə sarsıtmaq və ya ərazi bütövlüyünü pozmaq məqsədi daşıyan razılaşdırılmış zorakılıq aktında iştirak etmək məqsədi ilə işə götürüldüyü hər hansı digər vəziyyətə” istinad edir və həmçinin muzdlu terminindən istifadə edir [1]. Konvensiyanın 5-ci maddəsinə əsasən, İştirakçı dövlətlər muzdluları işə götürməməli, onlardan istifadə etməməli, maliyyələşdirməməli və ya öyrətməməlidirlər və hər bir İştirakçı dövlət Konvensiyada göstərilən cinayətlərdən hər hansı biri üzərində öz yurisdiksiyasını müəyyən etməlidir (9-cu maddə). Digər tərəfdən, əcnəbi döyüşçülərin beynəlxalq səviyyədə razılaşdırılmış hüquqi tərifi yoxdur. Bununla belə, ümumiyyətlə, bu termin dini və siyasi ideologiya, maddi qazanc, pis iqtisadi və sosial vəziyyət və s. kimi müxtəlif amillərlə motivasiya olunmuş və mənşə ölkəsini tərk edərək, qeyri-dövlət silahlı qruplaşmalarına qoşulmaq üçün gələn şəxslərə aid edilir [3]. Xarici döyüşçülərlə muzdlular arasında bir fərq ondan ibarətdir ki, birincinin səfərbərliyinə münaqişədə iştirak edən ölkələrin vətəndaşları, məsələn, diasporadakılar daxil ola bilər, muzdlular isə münaqişə tərəflərinin vətəndaşları deyil. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, bəzən maddi qazanc xarici döyüşçülər üçün heç bir xüsusi rol oynamaya bilər. BMT Təhlükəsizlik Şurası əcnəbi qırıcı fenomeni ilə bağlı iki qətnamə qəbul edib. İlk Qətnamə 2170 (2014), [5] İŞİD, Əl-Nusra və Əl-Qaidə ilə əlaqəli digər qruplarla əlaqəli xarici döyüşçülərin fəaliyyətinə toxunurdu. İkincisi, 2178 (2014) saylı Qətnamədə xarici terrorçu döyüşçülər üçün tənzimləmə çərçivəsi nəzərdə tutulur və “komissiyada iştirak etmək, planlaşdırmaq, hazırlıq görmək və ya onun tərkibində iştirak etmək məqsədi ilə yaşayış və ya vətəndaşlıq dövlətindən başqa bir dövlətə gedən şəxslər” kimi müəyyən edilir [4]. Azərbaycan Konvensiyanı 4 dekabr 1997-ci ildə ratifikasiya etməklə onun iştirakçısı olmuşdur. 27 oktyabr 2020-ci ildə Ermənistan Milli Məclisi də bu Konvensiyanın lehinə 71 səslə ratifikasiya etmişdir. Yuxarıda qeyd olunan hüquqi bazanın nəzərə alınması muzdluların və əcnəbi döyüşçülərin Qarabağda Azərbaycana qarşı Ermənistan tərəfindən xarici aktor kimi iştirak edib-etmədiyini müəyyən edəcək. Muzdlular KİV-də yayılan məlumatlara görə, Ermənistan hakimiyyəti İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Qarabağda Azərbaycana qarşı müharibədə xarici ölkələrdən gələn muzdlulardan istifadə edirdi. Xüsusilə, Ermənistan Suriya və İraqdan ABŞ və Aİ başda olmaqla, bütün Qərb dövlətlərinin terror təşkilatı kimi təsnif etdiyi Kürdüstan Fəhlə Partiyasına (PKK) mənsub yaraqlıları növbəti addımlara hazırlamaq üçün Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə daşımışdı. “Cairo24” xəbər agentliyinin, eləcə də kəşfiyyat orqanlarında mövcud olan məlumatlara görə, “Ermənistanın səyləri ilə PKK-nın İraqdakı qalası sayılan Süleymaniyyədən yüzlərlə silahlı terrorçu müharibə zamanı İran vasitəsilə Dağlıq Qarabağa köçürülmüşdü”. 2020-ci ilin oktyabr ayının əvvəlində Azərbaycanın Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti bu ərazidə döyüşən kürd terrorçularının radio rabitəsini ələ keçirmişdi [5]. Ermənistan tərəfi münaqişə zonasında Azərbaycana qarşı danışıqların audio yazıları və onların stenoqramlarından ibarət video YouTube-da yerləşdirmişdi. “Səsyazmada terrorçular Ermənistan tərəfindəki ağır vəziyyətdən, ağır itkilərdən, o cümlədən Azərbaycan tərəfinin pilotsuz uçuş aparatlarından səmərəli istifadə etməsindən danışılmış, ermənilərin vədlərinə əməl edib münaqişəyə gəldiklərindən təəssüfləndikləri bildirilirdi”. Kəşfiyyat mənbələrinə görə, müharibə zamanı Ermənistan Azərbaycan ordusuna qarşı döyüşmək üçün PKK terrorçularını Şuşa şəhərinə göndərmişdi. İddia olunurdu ki, Rusiyada “Ermənilər İttifaqı” Ermənistan uğrunda döyüşməyə hazır olan 20 min könüllüdən ibarət siyahı hazırlanmışdı. Bundan əlavə, Vova Vartanov tərəfindən yaradılan və İrəvandan idarə olunan VoMA xüsusi hərbi-vətənpərvərlik ictimai təşkilatı erməni diasporuna müraciət edərək, hərbi təlimlərin sürətləndirilmiş kurslarında iştirak etmək istəyirdi. Məqsədi Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin komandanlığı altında dağ tüfəng batalyonunu yaratmaq idi. Ümumiyyətlə, VoMA təlim rejimini gizli saxlamağa üstünlük verirdi, lakin onun məşhur partizan təlimi Qarabağın dağlıq və meşəlik ərazisi üçün xüsusi hazırlanmışdır [6]. “France 24” və “Novaya qazeta”nın məlumatına görə, Fransa vətəndaşlığı olan bir neçə kişi Azərbaycana qarşı döyüşlərdə fəal iştirak etmişdi [2]. Beləliklə, açıq mənbələrdən belə nəticə çıxır ki, erməni diasporunun üzvləri həqiqətən də gəlib Qarabağ müharibəsində iştirak etmişlər.